Тӗлӗнмелле ҫак пӑтӑрмах пирки Елчӗк тӑрӑхӗнче ҫуралса ӳснӗ, халӗ Турцинче ӗҫлесе пурӑнакан Надина Джавадова Фейсбукра ҫырса пӗлтернӗ.

Вӑл икӗ ҫул каялла тӑван ене килнӗ. Шупашкарта унӑн аптекӑна кайма тивнӗ. «Чӑвашра пулнипе хӗпӗртесе кайса-ши, сутуҫӑпа чӑвашла калаҫас терӗм.

Анчах та, кӗтмен ҫӗртен шовинистла сӑмахсем илтмелле пулчӗ: «Так прилично выглядите, а говорите по-чувашски», — терӗ куҫӗсене чарса пӑрахса, вырӑсла пӗлнӗ таран...», — ҫырса кӑтартнӑ ентешӗмӗр.

Тӑван республикӑмӑрта наци чӗлхипе калаҫакан чӑваш хӑйне хӳтӗлеме хӑтланни фармацевта ӳкӗте кӗртеймен. Вӑл хыҫран тем каласа вӑрҫса юлнӑ.

Ют ҫӗршывра, Раҫҫей турисчӗсем йышлӑ ҫӳрекен вырӑнсенче, вырӑнтисем вырӑсла пӗлеҫҫӗ-ши тесе вырӑсла хӑюсӑррӑн сӑмах пуҫарнине ӑнланма пулать-ха. Анчах чӑваша килсен Шупашкарта чӑвашла калаҫма шикленни, чӑн та, тӗлӗнтермӗшех.

Акӑ ӗнтӗ ака уйӑхӗ те вӗҫленчӗ, ҫу уйӑхне кӗтӗмӗр. Чӑваш чӗлхи лабораторийӗн иртнӗ уйӑхӗнчи ӗҫне пӗтӗмлетме вӑхӑт ҫитрӗ.

Пуш уйӑхӗнчи пек рекорд лартаймарӑмӑр пулин те кӑрлачпа нарӑс уйӑхӗсенчен ытларах мӑшӑр турӑмӑр: + 33 110. Ҫапла май пирӗн Чӑваш чӗлхин икчӗлхеллӗ ҫӳпҫинче халь 382 882 мӑшӑр шутланать.

Иртнӗ уйӑхра эпир Шолоховӑн «Лӑпкӑ Дон» роман-эпопейӑна мӑшӑрласа пӗтертӗмӗр, ҫавӑн пекех ытти ҫыравҫӑсен хайлавӗсене те: Виталий Бианки, Юрий Сотник… Шел те, кӑшӑлвируса пула кӗнекесем сканерлас ӗҫре йывӑрлӑхсем сиксе тухаҫҫӗ — Чӑваш Республикин наци вулавӑшӗ ӗҫлеменрен ҫӗнӗ кӗнекесем тупма йывӑртарах. Ҫавах та алӑ усмастпӑр, тӗрлӗ майсемпе усӑ курса вӗсене тупма тӑрӑшатпӑр.

Серверти видеокарточкӑпа усӑ курса хамӑр куҫаруҫӑн хӑвӑртлӑхне ӳстерес тесе хӑтланнине пула унӑн ӗҫне йӑлт пӑсса пӗтӗртӗмӗр, сервера ҫӗнӗрен хӑпартма тиврӗ. Ҫавна пулах хамӑр вӑхӑта чылай пӗтертӗмӗр. Ҫавах та майӗпен юсаса ҫитерме шутлатпӑр-ха. Ҫӑвах та ырӑ хыпарсем те пур: Яндекс.Тӑлмач чӑваш чӗлхине лайӑхрах пӗлме пуҫланине асӑнма пулать: енчен те маларах пирӗн куҫаруҫӑпа Яндек.Тӑлмачӑнне танлаштарнӑ чухне вӗсем пӗр тан пыратчӗҫ пулсан (е пирӗн аванрах, е Яндекс.

Малалла...

Ят сӑмахсем (терминсем) пирки халиччен эпӗ ятарласа «Чӑваш сӑмахлӗхӗн вӗрентӳ меслечӗсем» кӗнекере (2006, 51-55 тата 389-396 енсем), уйрӑм хӑтавсенче (тӗслӗхрен, «Кивви-ютти лайӑх-и е ҫӗнни те кирлӗ-и? 2009; «Ӗҫ ҫуртне палӑртакан ятармӑксем», 2012; «Чӗлхе ҫинчен шухӑшласан», 2020) ҫырнӑччӗ.

Ҫавсем ҫумне хушса, халӗ калаҫӑва малалла тӑсас кӑмӑл пур.

Кутемӗн вырӑс чӗлхине те, ытти чӗлхесене те интернет урлӑ виҫесӗр нумай мӑриккан сӑмахӗсем кӗрсе тулчӗҫ. Ни яшши, ни ватти вӗсем мӗне пӗлтернине пӗлмеҫҫӗ. Компьтер умӗнче кун ирттерекен ачасем ӑнланмасӑрах хӑнӑхнине кура вӗсем шкул чӗлхине хӑвӑрт кӗрсе лараҫҫӗ. Вара пуҫланать чӑваш чӗлхин онлайн-уроклӑ ҫӗнӗ тапхӑрӗ: «Zoom платформӑпа усӑ курса ВКСсем ирттересси, кейс-технологисене алла илесси, дистант процессне серверсемпе пуянлатасси («Шӑнкӑрав», 17.04. 2020).

Япалипе пӗрле ячӗ килни ӗмӗрех пулнӑ, малашне те пулӗ. Ҫапах та, ҫав сӑмахсенчен нумайӑшне ним марах хамӑр чӗлхепе ӑнланмалла калама пулать. Вӗсем тӑван чӗлхене чиперех вырнаҫаҫҫӗ те пурне те ӑнланмалла янӑраҫҫӗ: ҫумри инҫесас (сотовый телефон), инҫет вӗренӳ (дистанционное обучение), тӳрӗ кӑларӑм (прямая передача) тата ыт.

Малалла...

Чӑваш халӑх сайчӗн пуҫлӑхне Н.А. Плотникова

Хисеплӗ Николай Алексеевич!

Паян – Чӑваш чӗлхин кунӗ. Ӑна чӑваш халӑхӗн чи паллӑ кунӗсен календарьне кӗртмешкӗн В.П. Станьялпа, А.П. Хусанкайпа, П.С. Красновпа, ытти хастарпа пӗрле ҫак йӗркесен авторӗ те еплерех ӗҫлени ҫинчен пурӑна киле уйрӑммӑн калаҫӑпӑр. Паян вара ҫак уявпа сана та, сайт вулавҫисемпе тусӗсене те тулли кӑмӑлӑмпа, чунӑм-чӗремрен саламлатӑп.

Н.В. Никольский никӗсленӗ «Хыпар» хаҫатра тӗрлӗ ыйту йышӗнче чӗлхе ыйтӑвӗпе ҫырнӑ хайлавсем те сахал мар. Паянхи хаҫатсемпе танлаштарсан, 1906–1907 ҫулсенче тухса тӑнӑ «Хыпарпа» вӑл пырса тӑнӑ кашни ялтах пурте тенӗ пекех паллашайнӑ: унӑн номерӗсене ҫырӑнса илекенӗн килӗнче е шкулта, хурал пӳртӗнче, йӗтем ҫинче пуҫтарӑнса вуланӑ. Чӑваш халӑх сайтне вырнаҫтарма сӗнекен ҫак материал пин-пин йӑхташӑмӑр чунне хускатнах. Унӑн ҫивӗчлӗхӗ паян та чакманни те мана пӗртте иккӗлентермест.

Стиле, орфографипе пунктуацие улӑштарман.

Хисеплесе –

Алексей Петрович Леонтьев.

Малалла...

Ӗнер, ака уйӑхӗн 24-мӗшӗнче, «Пӗтӗм чӑваш диктанчӗ − 2020» акци иртрӗ. Диктантӑн тӗп тӗллевӗ ытти ҫулхинчен нимӗнпе те уйрӑлса тӑман. Чӑваш чӗлхин пӗлтерӗшне, сумӗпе хисепне ӳстерес тесе йӗркеленӗ ӑна.

Диктанта Шупашкар районӗнчи Чӑрӑшкасси шкулсенче вӗренекенсем те хастар хутшӑннӑ. Ытти ҫулхи евӗр парта хушшине ларса мар. Килте.

Асӑннӑ шкулти чӑваш чӗлхипе литературине вӗрентекен Алина Николаева пӗлтернӗ тӑрӑх, техника енчен чӑрмавсем пулсан та шкул ачисем, ашшӗ-амӑшӗ асламӑшӗсемпе кукамӑшӗсем, вӗрентекенсем Юрий Скворцов ҫырнӑ «Уках хурӑнӗ» хайлав сыпӑкне ҫырнӑ. Текста Владимир Егоров вуланӑ. Ҫыракансем хушшинче Чӑрӑшкасси шкулӗнчен вӗренсе тухнӑ Серебряковсен асламӑшӗ, 73 ҫулхи Нина Серебрякова, ытти ҫулти пекех хастар пулнӑ. Вӑл хӑй тӗслӗхӗпе ҫамрӑксене хавхалантарнӑ.

Иркутск тӑрӑхӗнчи чӑвашсен «Юлташ» наципе культура автономийӗн ертӳҫи Вероника Тимофеева «Тӑван сӑмах – халӑх хӑвачӗ» регионсем хушшинче ӑслӑлӑхпа практика конференцине хутшӑннӑ. Ӑна Чӑваш Республикин Вӗренӳ институчӗ кӑҫал пуҫласа ирттернӗ. Конференцие Чӑваш автономи облаҫне йӗркеленӗренпе 100 ҫул ҫитнине халалланӑ.

«Тӑван сӑмах – халӑх хӑвачӗ» ятпа йӗркеленӗ мероприятие чӑваш чӗлхине упраса хӑварас, ӑна сарас тӗллевпе йӗркеленӗ.

Вероника Тимофеева «Чӑвашлӑхра пуянлӑх тупӗҫ мӑнуксем» темӑпа сӑмах илнӗ. Унта вӑл Иркутск тӑрӑхӗнче чӑваш культурине сарас тӗлӗшпе Чӑваш патшалӑх культурӑпа ӳнер институчӗпе пӗрле килӗштерсе ӗҫлени ҫинчен хавхаланса каласа кӑтартнӑ. Кун пирки вӑл Фейсбукра хыпарланӑ.

Ака уйӑхӗн 25-мӗшӗнче эпир Чӑваш чӗлхи кунне уявлатпӑр. Кӑҫал ӑна ытти ҫулхи пек йышлӑ мероприятисем анлӑ иритерсе уявлаймӗҫ. Сӑлтавӗ паллӑ ӗнтӗ — чылайӑшӗ килтен тухмасӑр ларать. Ытти ҫул акцие ачасене хастар явӑҫтарма тӑрӑшнӑ пулсан кӑҫал шкулсенче, техникумсемпе колледжсенче, аслӑ шкулсенче вӗренекенсем те килсем тӑрӑх сапаланнӑ. Ҫавна кура мероприятисене пӗри те тепри тӗнче тетелне куҫарма тӑрӑшни сисӗнет.

Чӑваш Республикин Вӗренӱ институчӗ ака уйӑхӗн 20-25-мӗшӗсенче «Эпӗ чӑвашла калаҫатӑп» акци ирттерессине пӗлтернӗ. «Акцие чӑвашла калаҫакан кирек кам та хутшӑнма пултарать: чӑваш чӗлхи ҫинчен сӑвӑ вуласа видео ҫине ҫырса илмелле те #эпӗчӑвашлакалаҫатӑп хештегпа Интернетри хутшӑну cӗтелӗсене (социаллӑ сетьсене) вырнаҫтармалла», — тесе ҫырнӑ институтӑн сайтӗнче.

Чӑваш Ен Наци вулавӑшӗ «Чӑваш чӗлхи илемӗ сӑвӑра» акци ирттерет. Ӑна Чӑваш чӗлхи кунне халалланӑ. Унта хутшӑнакансене чӑвашла сӑвӑсем вулама сӗннӗ. Акцие хутшӑнакансем кирек епле сӑвва та суйлама пултарӗҫ. Хӑйсем ҫырнине те вулама юрать. Сӑвӑсене Чӑваш Ен Наци вулавӑшӗн Электрон вулавӑшӗнчен те илме май туса панӑ.

Килӗшекен сӑвва вуласа видеоролик ӳкермелле. Унта хайлав авторне тата ятне кӑтартмалла. Сӑвва вулакансем хӑйсен ятне-шывне те палӑртма пултараҫҫӗ. Хатӗр видеоролика тӗнче тетелӗнчи халӑх ушкӑнӗсенчен пӗрне #люблючувашский (чӑв. чӑваш чӗлхине юрататӑп) хештегпа вырнаҫтарма сӗннӗ. Видеороликсене kray@nbchr.ru электрон адреспа та ярса пама пулать.

Тӗнчере те Раҫҫейре те кӑшӑлвирус алхаснӑ май Чӑваш халӑх сайчӗпе Чӑваш чӗлхи лабораторийӗ ҫӗнӗ конкурс пуҫарас терӗҫ — «Антон Чехов чӑвашла». Ҫав-ҫавах хӑшӗ-пӗрин килте ларса вӑхӑт ирттерме тивет. Ахаль лариччен усӑллӑ ӗҫ те тума пулать-ҫке — калӑпӑр, Антон Чеховӑн (ахаль суйламан — кӑҫал унӑн юбилей) калавӗсене чӑвашла куҫарса. Ку ӗҫре вара Яндекс.Тӑлмач е эпир хатӗрленӗ машшин куҫарӑвӗн сайчӗ (юсав ӗҫӗ пырать те вӑхӑтлӑха ӗҫлемест пулин те) те пулӑшма пултарӗ. Чӑваш чӗлхин икчӗлхеллӗ ҫӳпҫи те пуянланӗ, Антон Чеховӑн хайлавӗсене те чӑвашла ытларах вулама май пулӗ.

Кӗскен: унччен куҫарман Антон Чеховӑн калавне чӑвашла куҫармалла; ыттисем суйламан калавсене илме тӑрӑшмалла; малти вырӑна тухнисене парнесемпе тивӗҫтерӗпӗр; ӗҫсене ҫу уйӑхӗн 31-мӗшччен йышӑнатпӑр.

«Антон Чехов чӑвашла» ӑмӑрту йӗркипе тӗплӗнрех ятарлӑ страницӑра паллашма пулать.

Марина Доналд архивӗнчи сӑнӳкерчӗк

«Лондон чӑвашла калаҫать» проект пирки «Контактра» халӑх ушкӑнӗнче Марина Доналд пӗлтернеччӗ. Ҫӗнӗлӗх пирки пӗлсен ҫак йӗркесен авторӗ пуш уйӑхӗн 17-мӗшӗнче Маринӑпа ҫыхӑннӑччӗ. «Тӗрӗссипе каласан, проект халь пиҫсех ҫитмен-ха. Тепӗр пӗр эрне кирлӗ, эпӗ халь концепцие (чӑвашла хӑрушӑ курӑнать ку сӑмах) вӗҫлетӗп», – хуравланӑччӗ ун чухне хастар ентешӗмӗр.

Марина Доналд Лондон хулинче пурӑнать. Хӑй вӑл Сӗнтӗрвӑрри районӗнчи Вӑрманкас ялӗнче ҫуралнӑ. Шупашкар та юриста вӗренсе тухнӑ. Унччен – Сӗнтӗрвӑрринчи вӑрман хуҫалӑхӗнче. Шупашкарта та ӗҫленӗ, Мускавра та. Тӗнче тетелӗ урлӑ пулас упӑшкипе паллашнӑ. Великобританире икӗ ҫул каялла пурӑнма пуҫланӑ. Халӗ вӑл киберхӑрушсӑрлӑх пӗлӗвне илет.